na 
starówka w Bytomiu Odrzańskim 
...wiek XX
Pyrzyce chlubią się metryką historyczną jedną z najstarszych w Polsce. W XIX wieku nie brakowało badaczy, którzy identyfikowali je nawet z Viritium ( zamiast Piritium?) na mapie Germanii Ptolomeusza z Aleksandrii z II wieku położone na południowy - wschód od ujścia Odry. Gdyby nawet pominąć to skojarzenie, to i tak Pyrzyce wyprzedzają Kraków, Poznań czy Gniezno, bo powstały w początkach IX wieku zabytek piśmienniczy zwany Geografem Bawarskim wymienia plemię Pyrzyczan (Prissani).
Grodzisko we wschodniej części obecnego miasta jest do dziś materialną pamiątką głównego ośrodka plemienia o rolniczym charakterze. Rdzeń pir w nazwie wyraźnie wskazuje na starosłowiańskie określenie pszenicy.
Pyrzyczanie dzielili losy pogańskich Pomorzan. Znów w końcu pierwszej ćwierci XII wieku dokonał się nowy podbój Pomorza przez Polskę. Dla chrystianizacji Pomorzan Bolesław Krzywousty skierował misjonarzy na czele z biskupem bamberskim Ottonem. Pierwszym grodem pomorskim odwiedzonym przez misjonarzy w czerwcu 1124 r. były Pyrzyce. Do dziś pamiątką po masowym chrzcie jest Święta Studnia, w 1824 r. obudowana granitowymi blokami według projektu architekta Fryderyka Schinkla.
W ramach księstwa pomorskiego gród a następnie zamek książęcy był w XII - XIII w. ośrodkiem kasztelani, potem wójtostwa krajowego. W latach 1230-40 w pobliżu grodu i podgrodzia powstało miasto nowego typu na wzorach zachodnioeuropejskich, w kształcie owalnym, z systemem dwóch ulic głównych, z obszernym placem targowym w centrum, z czasem ograniczonym przez wybudowanie kościoła sw. Maurycego (dziś pw. Wniebowzięcia NMP) i ratusz.
Miasto zasiedlone przez grupę kolonistów niemieckich, wzmiankowane w 1240 r., otrzymało w 1263 r. od księcia Barnima I prawa cechowe wzorowane na miejskim prawie szczecińskim (odmiana magdeburskiego).
W XIII w. wzniesiono zachowane w znacznej części umocnienia w postaci wału, fosy (obecnie ogrody działkowe) i kamiennego muru, podwyższanego w XIV w. cegła do wysokości 7-0 m. Do miasta prowadziły dwie bramy potrójnie wieżami i gardzielami z muru strzeżonymi, od północy Szczecińską, od południa Bańską. Niektóre z 46 czatownic w XIV -XV w. rozbudowano i nadbudowano w baszty, z których do dziś zachowały się: w zachodnim ciągu muru Lodowa (dawniej Holsztyńska, Wysoka) i Prochowa, na północy Więzienna od XIX w. Sowią zwana, we wschodnim ciągu Więzienną, dziś Pijacką zwana i Śpiącej Królewny (Bluszczowa).
Do 1945 r. była też Mnisza w południowo - wschodnim narożniku, strzeżona do czasów reformacji w XVI w. przez franciszkanów, mających w pobliżu klasztor i kościół. O umacnianie miasta położonego od XIII do XVII w. tuż przy granicy z agresywną Marchią Brandenburska dbali tez książęta szczecińscy. Miasto nie było zdobyte w toku licznych wojen. Największe oblężenie miało miejsce w 1478 r. gdy książę Bogusław X bronił się przeciwko 10 tys. wojska elektora brandenburskiego Albrechta.
Opodal Bramy Bańskiej stanął w XIII w. szpital i kaplica św. Ducha. Z tego kompleksu zachowała się kaplica, w której od 1969 r. mieści się biblioteka miejska, gromadząca z pietyzmem pamiątki z przeszłości miasta (Dział Tradycji i Promocji Regionu).
Wśród rzemieślników przodowali w Pyrzycach tkacze i sukiennicy. Znaczenie tych rzemiosł pozostaje w związku z rolniczym charakterem okolicy, hodowla owiec i wykształceniem się bogatego stroju pyrzyckiego, jednego z elementów folkloru i sztuki ludowej, do XX w. z licznymi reliktami pomorskimi (słowiańskimi).
Po powstaniu miasta dawne podgrodzie od 1250 r. przechodzi sukcesywnie w posiadanie sprowadzonego tam klasztoru augustianek. Zbudowały klasztor i zachowany do dziś ceglany kościół. Po reformacji w XVI w. zorganizowano tam książęcą domenę. Klasztor z czasem rozebrano, kościół był parafialnym wsi Pyrzyce, od XIV w. zwanej Starym Miastem, w 1938 r. dołączonym do miasta.
Miasto powiatowe od XVI w. Rozkwit miasta w XVI w. przerwały zniszczenia okresu wojny trzydziestoletniej (1618 -1648) spowodowane przez wojska cesarskie (austriackie) i szwedzkie. Największy pożar spowodowali Szwedzi w 1634 r. Po likwidacji księstwa pomorskiego (1637) i okresie szwedzkim, od 1653 miasto i okolice należą do państwa brandenburskiego (potem pruskiego), następnie niemieckiego.
Od drugiej połowy XVIII w. miasto rozwija przemysł, zabudowę poza gorsetem fortyfikacji obronnych, które stają się zabytkiem. Powstaje przedmieście południowe. Po włączeniu Pyrzyc w 1882 r do sieci połączeń kolejowych powstaje przedmieście północne. W połowie XIX w. rozebrano przedbramy w związku z rozwojem ruchu kołowego. Centralnym miejscem zgromadzeń staje się Plac Zwycięstwa z pomnikiem (dziś Plac Wolności) przed Bramą Szczecińską.
Opodal w 1882 r. wzniesiono seminarium nauczycielskie, obecny szpital powiatowy. Od 1921 r. budowano nowe osiedle (ob. ul. Ogrodowa, Wojska Polskiego, Jana Pawła II). W związku z napływem rzeszy polskich robotników sezonowych do pyrzyckich majątków rolnych, w 1909 r. powstaje kaplica i parafiakatolicka. Powstaje sieć kanalizacyjna, wodociągowa, gazowa. Liczba mieszkańców z około 2-2500 w wiekach średnich wzrasta do ponad 13 tys. w 1939 r.
Przez ponad miesiąc 1945 r. trwały walki o miasto zamienione przez Niemców w twierdzę broniącą dostępu na przedpola Szczecina. Centrum zamienione zostało w sterty gruzów. Zgruchotano m.in. wieżę Bramy Szczecińskiej. Miasto zdobyły 2 marca oddziały 47 Armii Radzieckiej gen. Pierchorowicza. Z powodu zniszczeń siedzibę powiatu już latem 1945 przeniesiono do Lipian. Powróciła od 1950 r. po odgruzowaniu i pierwszej fazie odbudowy. Właściwa rozbudowa trwała od 1956 r., od 1960 r. wznoszono bloki mieszkalne na terenie dawnej starówki. Tam odbudowano kościół główny, kaplicę sw. Ducha (na bibliotekę) i ratusz, do którego przeniosły się władze powiatu istniejącego do 1975 r.
Intensywną odbudowę miasta zakończono w l. 80-tych. Przy ulicy Słonecznej we wschodniej części miasta powstało osiedle mieszkaniowe Kombinatu Państwowych Gospodarstw Rolnych.
W następnych dziesięcioleciach powstają osiedla domów jednorodzinnych poza centrum (jak przy ul. Mickiewicza, Pod Lipami, Dworcowa -Rejtana). Wydzielono tereny pod dalszą rozbudowę. Odbudowano północne odcinki murów obronnych. Powstały kolejne elementy infrastruktury komunalnej jak oczyszczalnia ścieków (1989), ciepłownia geotermalna (1996).
A to o mojej gminie Przelewice;
Na terenie gminy Przelewice stwierdzono liczne ślady bytowania człowieka już od wczesnej epoki kamiennej. Tylko dla przykładu na polach Przelewic przed 1939 r. odkryto w kilku miejscach ceramikę, siekierki i kamienną płużycę, tzw. groby kujawskie, popielnice świadczące też o trwaniu osadnictwa w okresie brązu (1500 – 400) i okresie lateńskim (400 – 0). Moneta cesarza rzymskiego Heliogabala z roku 219 n.e. zaświadcza m.in. o kontaktach z basenem Morza Śródziemnego. Przelewice dzisiejsze mogą nawiązywać wprost do znalezisk z osad słowiańskich z okresu wczesnośredniowiecznego (VI – XII w.). Z osad pochodzi ceramika, szydło z kości, nóż żelazny i prząślik. Do dziś zachowało się też grodzisko w pobliżu wsi Gardziec — ślad po warowni Pyrzyczan, znanych z VIII wieku. Inną ciekawą pamiątką z tego okresu jest osada palowa w jeziorze Płoń k. Lubiatowa, zamieszkała również wcześniej, w okresie brązu i kultury łużyckiej.
Do najcenniejszych i najstarszych zabytków z terenu gminy należy niewątpliwie zespół budowli sakralnych, w tym granitowe kościoły z XIII wieku. Wśród majątków rycerskich na szczególne wyróżnienie zasługują Przelewice, gdzie istnieje cenny zespół rezydencyjny z parkiem (obecnie Ogród Dendrologiczny) oraz folwarkiem. Z dawnych majątków wartościowe są też Karsko, Kłodzino i Laskowo. Z architektury rezydencjonalnej na uwagę zasługują neogotyckie pałace w: Karsku, Lubiatowie, Żukowie, neobarokowy pałac w Laskowie oraz klasycystyczne rezydencje w Przelewicach i Kłodzinie. Zasługującą na wyróżnienie, w pełni chłopską wsią są Rosiny. Zachowało się tu klasyczne założenie owalnicowe oraz znaczne nasycenie wartościową zabudową.
