Niektóre niekorzystne zmiany zachodzące z wiekiem w narządzie wzroku mają charakter fizjologiczny - naturalny. Dotyczy to np. pogorszenia ostrości wzroku w postaci tzw. starczowzroczności lub starczej nadwzroczności – czyli osłabienia zdolności oka do ostrego widzenia przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach (akomodacji), a szczególnie pogorszenie widzenia na małą odległość (np. czynności takie czytanie szczególnie drobnego tekstu, nawlekanie igły), będących skutkiem zmniejszania się elastyczności soczewki oka oraz zmianą siły załamywania promieni świetlnych w aparacie optycznym oka. Wymagają one korekty przy pomocy odpowiednio dobranych okularów, najczęściej o sile „dodatniej” (plus) wyrażanej w dioptriach – soczewki „do bliży” („do czytania”), a czasem także „do dali” („do patrzenia”). W niektórych przypadkach wady ostrości wzroku mogą mieć bardziej złożony charakter (np. astygmatyzm – różny sposób załamywania promieni w zależności od płaszczyzny padania lub różnowzroczność - różna wada w każdym oku), a także ulegać zmianom w czasie. Dlatego określeniem wady i doborem odpowiednich soczewek korygujących dla osoby starszej winien zająć się wykwalifikowany personel medyczny.
Tak częstym, że niemal także fizjologicznym zaburzeniem związanym z wiekiem jest tzw. "zaćma starcza" – zmętnienie materiału soczewki znajdującej się wewnątrz oka, powodujące jej stopniową nieprzepuszczalność dla światła. Możet ono być wywołane lub przyśpieszane przez inne choroby ogólnoustrojowe (np. cukrzycę), choroby oka (np. zaćma pourazowa, zaćma pozapalna) lub leki (np. zaćma sterydowa). W początkowej fazie lekarz może zalecić przyjmowanie preparatów opóźniających postęp choroby, jednak jej definitywne wyleczenie stanowi zabieg usunięcia zmętniałej soczewki i zastąpienia jej nową soczewką sztuczną. Dzięki nowoczesnym metodom operacyjnym (fakoemulsyfikacja - rozdrobnienie i odessanie starej soczewki oraz wszczep elastycznego implantu przez minimalne nacięcie gałki ocznej) oraz stosowanemu zazwyczaj znieczuleniu miejscowemu, leczenie to jest dostępne nawet dla osób w podeszłym wieku i obciążonych innymi chorobami.
Poważniejszym schorzeniem oka, gdyż mogącym prowadzić do nieodwracalnej utraty widzenia, jest starcze zwyrodnienie plamki (stosowany powszechnie skrót ang. AMD). W nasilonej postaci może ono wymagać specjalistycznego leczenia okulistycznego w postaci dogałkowych zastrzyków leku lub laseroterapii, które pozwalają zapobiec trwałym uszkodzeniom siatkówki oka i ślepocie. Jako działanie profilaktyczne zalecane jest także stosowanie okularów chroniących oczy przed promieniowaniem ultrafioletowym (UV).
Częstą chorobą oka, pojawiającą się u osób w średnim wieku, a potem z rosnącą częstością występującą u osób starszych, jest jaskra. Choroba ta polega na wzroście ciśnienia płynu wypełniającego wnętrze oka, co prowadzi do ucisku i w efekcie zaniku siatkówki oka – wewnętrznej warstwy oka odpowiadającej za widzenie. Nagły i znaczny wzrost ciśnienia śródgałkowego jest odczuwany przez pacjenta jako silny ból oka połączony z zamgleniem widzenia i zaczerwienieniem oka (ostry atak jaskry). Wymaga on natychmiastowego leczenia okulistycznego. U wielu pacjentów choroba przebiega jednak w sposób przewlekły i utajony, z umiarkowanie podwyższonym ciśnieniem śródgałkowym, nie dającym wprawdzie dolegliwości, ale prowadzącym w ciągu kilku lat do zmian zanikowych siatkówki i stopniowych ubytków pola widzenia. Z tego powodu, u osób powyżej 40 roku życia, szczególnie z obciążającym wywiadem rodzinnym, zalecane jest okresowe profilaktyczne badanie okulistyczne w kierunku jaskry (tonometria – badanie nieinwazyjne i niebolesne). Leczenie jaskry polega na zazwyczaj miejscowym stosowaniu leków obniżających ciśnienie płynu śródgałkowego, a w przypadkach opornych dostępne jest leczenie chirurgiczne lub laseroterapia. Należy pamiętać, że jaskra może stanowić przeciwwskazanie do zażywania niektórych leków stosowanych w innych chorobach, dlatego o jej istnieniu należy zawsze uprzedzać lekarza.
Suchość gałek ocznych jest objawem na który dość często skarżą się osoby starszym wieku. Związana jest ona ze zmniejszonym wydzielaniem łez. Z uwagi na dolegliwości (pieczenie, uczucie zmęczenia oczu) oraz funkcję ochronną, odżywczą i nawilżającą jaką pełnią łzy, wskazane może być stosowanie kilka razy dziennie preparatów tzw. sztucznych łez. Szczególnie dotyczy to pacjentów, u których z powodów neurologicznych występuje dodatkowo niedomykalność powiek, sprzyjająca wysychaniu oka. W przypadku osób niesamodzielnych pamiętać należy o dostarczaniu właściwej ilości płynów w ciągu dnia, tak aby nie dopuszczać do odwodnienia, którego wynikiem i objawem jest wysychanie śluzówek; także niektóre leki mogą nasilać wysychanie błon śluzowych, dlatego należy o tym poinformować lekarza przy okazji wizyty kontrolnej.
PROFILAKTYKA
Poza informacjami podanymi wyżej, warto także pamiętać że:
Dla utrzymania dobrej funkcji wzroku istotna jest właściwa dieta, zawierająca witaminy z grupy B oraz witaminę A, jak również właściwe warunki używania wzroku – przede wszystkim odpowiednie oświetlenie (nie za słabe, nie za mocne).
Niektóre choroby ogólnoustrojowe (np. cukrzyca, nadciśnienie, miażdżyca) powodować mogą zmiany także w oczach, a ich właściwe leczenie zapobiega również powikłaniom ocznym.
W przypadku nagłego pojawienia się objawów takich jak: ból oka, pogorszenie widzenia (w tym utrata widzenia, zaburzenie ostrości, podwójne widzenie, wrażenie „błyskawic”), mechaniczny uraz oka, ciało obce w oku, „czerwone oko” - należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem; w sytuacji oparzenia chemicznego kluczowe znaczenie ma natychmiastowe, na miejscu zdarzenia, obfite płukanie oka wodą.
W razie pojawienia się problemów ze strony narządu wzroku niezbędne jest badanie okulistyczne, w celu ustalenia co jest ich przyczyną i jakie będzie właściwe postępowanie.
W przypadku stosowania miejscowego leków okulistycznych, należy szczególnie przestrzegać ich prawidłowego dawkowania oraz sposobu przechowywania i podawania (jak niżej), tak aby nie spowodować działań niepożądanych np. nie zanieczyścić, nie zainfekować lub nie urazić przy aplikacji gałki ocznej; nie należy podawać leku po upływie terminu ważności/przechowywania lub z niepokojącymi zmianami w wyglądzie (zmętnienie, osad, zmiana koloru); nie należy podawać leku z tego samego opakowania innemu pacjentowi.
W przypadku przewlekłych chorób okulistycznych, należy przestrzegać ustalonych terminów okresowych kontroli lekarskich.
Szczególnej uwagi wymagają osoby niedowidzące lub niewidome. Pacjentom bardzo słabo widzącym lekarz okulista zlecić może specjalne pomoce optyczne, przenośne lub stacjonarne (lupy, okulary lupowe, okulary lornetowe). W przypadku tekstu dostępnego w wersji elektronicznej programy komputerowe umożliwiają m.in. powiększenie czcionki lub skonwertowanie tekstu do wersji czytanej (głosowej). Dostępne są także „mówiące” zegarki czy termometry. W życiu codziennym warto dostosować warunki zamieszkania do ograniczeń osoby słabowidzącej, poprzez likwidację potencjalnych zagrożeń - na ziemi (dywany, wolno stojące meble), jak i nad ziemią (nisko wiszące szafki, lampy, okapy). Unikać należy dokonywania niespodziewanych zmian w bezpośrednim otoczeniu osoby niewidomej, tak aby nie narażać jej na kolizję z niepotrzebnymi przedmiotami lub poszukiwanie tych które właśnie są im potrzebne a nie znajdują się na właściwym miejscu. Drzwi w mieszkaniu należy zostawiać albo całkiem otwarte, albo całkiem zamknięte (nie uchylone !). Po pewnym treningu, większość czynności związanych z samoobsługą osoba niewidoma może wykonać całkiem samodzielnie.
PRAKTYKA
Właściwy sposób podawania leku do oczu:
- pacjent siedzi, głowa w pozycji odchylonej do tyłu, wzrok skierowany ku górze;
- dwoma palcami jednej ręki pociągamy w dół skórę poniżej dolnej powieki, obniżając ją lekko i odchylając;
- do tak powstałego załamka spojówki wpuszczamy z aplikatora trzymanego w drugiej ręce krople w odpowiedniej ilości (zwykle 1 lub 2 krople), nie dotykając oka ani powieki;
- zwalniamy powiekę, pacjent powinien powoli zamknąć oko i jeszcze przez chwilę utrzymać zamknięte, nie mrugając aby nie wypłukać zbyt szybko leku;
- w przypadku maści lek nakładamy do wewnątrz spojówki wzdłuż jej brzegu (nie punktowo), po zamknięciu powiek można go bardzo delikatnie rozmasować;
- pomimo iż w trakcie powyższej czynności nie dotykamy żadnej części oka, należy pamiętać o umyciu rąk przed jej wykonaniem.
KM, lekarz internista
