Proces starzenia się wiąże się z naturalnym obniżaniem sprawności poszczególnych narządów. Tempo tego procesu zależy od wielu czynników, zarówno genetycznych (na co nie mamy wpływu), jak i środowiskowych (co już w pewnym stopniu możemy kontrolować). Kiedy zaawansowanie tych niekorzystnych zmian osiągnie etap, na którym są odczuwalne dla danej osoby i widoczne dla otoczenia, zaczynamy mówić o chorobie.
Oczywiście, choroba może być spowodowana także krótkotrwałym działaniem zewnętrznym np. urazem, albo mieć swój początek jeszcze przed okresem starości; jednakże większość chorób u osób w wieku starszym ma charakter przewlekły, rozwija się przez wiele lat i ujawnia stopniowo. Ponieważ pogarszają one dodatkowo sprawność organizmu osoby starszej oraz wpływają na długość i jakość życia, istotne jest właściwe ich leczenie, coraz bardziej skuteczne i coraz lepiej dostępne.
Choroby układy krążenia
Najczęstszymi wśród osób starszych są choroby układu krążenia, w tym nadciśnienie tętnicze. Jest ono niebezpieczne ze względu na swoje powikłania - udar mózgu, choroba niedokrwienna serca, niewydolność krążenia - którym można zapobiec przez stałe stosowanie odpowiednich leków obniżających ciśnienie do poziomu prawidłowego, czyli poniżej 140/90 mmHg (indywidualnie lekarz może ustalić inny pożądany dla pacjenta poziom, tak żeby uniknąć również ryzyka zbyt niskiego ciśnienia, groźnego szczególnie dla osób starszych).
Choroba niedokrwienna serca, której najgroźniejszą postacią jest zawał serca, również wymaga regularnego przyjmowania leków, a czasem stosowania ich doraźnie w przypadku pojawienia się krótkotrwałego bólu serca (w przypadku przedłużającego się bólu należy pilnie wezwać pomoc medyczną).
U osób starszych często występują obrzęki kończyn dolnych, zazwyczaj świadczące o niewydolności krążenia (inne przyczyny powstania obrzęków, np. chorobę nerek, wątroby lub żył kończyn dolnych, musi wykluczyć lekarz). W takim przypadku pacjentom zaleca się stosowanie leków na odwodnienie, a ponieważ razem z wodą wypłukują one z organizmu elektrolity. Często lekarz zaleca ich dodatkowe uzupełnianie, z jednoczesnym ograniczeniem ilości spożywanej soli, która zatrzymuje wodę.
Coraz częściej spotyka się osoby starsze, które z powodu choroby serca mają wszczepiony rozrusznik serca lub tzw. stent do naczynia wieńcowego, albo sztuczną zastawkę serca; w tym ostatnim przypadku stosowane są leki obniżające krzepliwość krwi, których działanie jest dokładnie monitorowane - nie mogą one ani za bardzo obniżać krzepliwości, aby nie doszło do krwotoku wewnętrznego lub zewnętrznego, ani też działać zbyt słabo, gdyż grozi to powstaniem zakrzepu na sztucznej zastawce w sercu.
Problemy z układem kostno-stawowym
Osoby starsze często skarżą się na dolegliwości ze strony układu kostno-stawowego. Na skutek mechanicznego zużywania się stawów, a czasem w związku z ich chorobami (np. zapaleniem) dochodzi do zwyrodnienia stawów. Jego główne objawy to ból i ograniczenie ruchomości. Coraz częściej w przypadku, gdy nie pomaga rehabilitacja oraz leki (przeciwbólowe, przeciwzapalne), pacjentom wymienia się uszkodzony staw biodrowy lub kolanowy na sztuczny (endoprotezę).
Z wiekiem postępuje też proces rozrzedzania się struktury kości; zachodzi on szybciej u kobiet niż u mężczyzn (których kości z natury są też mocniejsze), dlatego częściej dochodzi u nich do osteoporozy, której najgroźniejszym powikłaniem są złamania. Spowodowane są one niewielkimi nawet upadkami, którym sprzyjają częste u osób starszych zaburzenia równowagi czy zaburzenia widzenia. Proces osteoporozy można spowolnić stosując właściwą dietę, bogatą w wapń i witaminę D, oraz leki zalecone przez lekarza.
Złamania typowe dla osób starszych to złamanie szyjki kości udowej oraz złamanie nasady kości promieniowej. Obecnie najczęściej leczy się je operacyjnie, przywracając pacjentom sprawność i zapobiegając skutkom unieruchomienia osoby starszej w łóżku, sprzyjającego zapaleniu płuc oraz zakrzepicy żylnej i zatorom w płucach. Pacjentom z niesprawnościami ruchowymi zaleca do stosowania się różnego rodzaju pomoce ortopedyczne – gorsety, laski, kule, balkoniki czy wózki, dzięki którym stają się oni bardziej samodzielni i bezpieczni.
Inne częste choroby seniorów
Choroby współczesności takie jak otyłość i cukrzyca występują częściej u osób w starszym wieku. Obydwu sprzyja nieprawidłowa dieta – bogata w tłuszcze i węglowodany, uboga w błonnik, zbyt obfita i w postaci nieregularnych posiłków. Prawidłowe stosowanie leków przeciwcukrzycowych – tabletek albo zastrzyków – w połączeniu z odpowiednią dietą pozwala na utrzymanie poziomu cukru we właściwych granicach. Należy pamiętać, że nie może on być ani zbyt wysoki - gdyż wtedy uszkadza naczynia krwionośne i narządy (przede wszystkim nerki i oczy), jak i zbyt niski – ponieważ grozi to zasłabnięciem, a nawet śpiączką (tzw. hipoglikemiczną). Zbyt duża masa ciała oznacza nadmierne obciążenie dla stawów i układu krążenia, dlatego także w starszym wieku należy jej unikać. Dieta osoby starszej winna być urozmaicona i pełnowartościowa, a kalorycznie dostosowana do aktywności. Należy pamiętać o piciu wystarczającej ilości płynów, szczególnie w okresie letnim.
Z wiekiem coraz gorsze staje się funkcjonowanie układu nerwowego. U osób starszych pojawiają się problemy z pamięcią (szczególnie świeżą tj. nowych wydarzeń), myśleniem i kojarzeniem faktów, a w skrajnym przypadku rozwija się otępienie (demencja), kiedy pacjent traci kontakt z rzeczywistością i wymaga pomocy nawet w najprostszych czynnościach. Uprawianie aktywności umysłowej przez osoby starsze opóźnia ten proces, dlatego powinno się je do tego zachęcać, włączając w aktywności życia codziennego. Niejednokrotnie u starszych osób występuje depresja, której objawy (spowolnienie, apatia) mogą sugerować otępienie; tu jednak zastosowanie leków przeciwdepresyjnych często powoduje ich cofnięcie.
Inne częste u osób starszych zaburzenia ze strony układu nerwowego stanowią: zaburzenia snu, które jeżeli są nasilone wymagają kontaktu z lekarzem. Zaburzenia równowagi, które powinny skłonić do zastosowania odpowiednich środków ostrożności w celu uniknięcia upadku (podłogi, dywany, łóżka, inne meble, oświetlenie); parkinsonizm, objawiający się drżeniem i wzmożonym napięciem mięśni, leczony farmakologicznie. Zaburzenia funkcji zwieraczy - te mogą mieć różne przyczyny, które wymagają odpowiedniego zdiagnozowania i ewentualnego leczenia przyczynowego.
Coraz częściej zdarza się, że osoby starsze są lub były pacjentami onkologicznymi. Nawet będąc całkowicie wyleczone z choroby nowotworowej, wymagają jednak dodatkowej opieki – jak np. pacjenci ze stomią, oraz okresowych badań kontrolnych.
Dzięki rozwojowi medycyny, osoby w starszym wieku nie muszą już godzić się z typowym dla podeszłego wieku pogorszeniem słuchu i wzroku – standardowym zaopatrzeniem staje się w takim przypadku aparat słuchowy, a małoinwazyjne zabiegi usuwania zaćmy mogą pomóc poprawić widzenie większości chorych; w przypadku wady wzroku związanej z wiekiem, wystarczają odpowiednio dobrane okulary.
Pamiętajmy, że dla wieku podeszłego typowe jest występowanie wielu chorób, najczęściej o charakterze przewlekłym. Na szczęście, w wielu przypadkach posiadamy środki i sposoby ograniczania ich niekorzystnego wpływu na komfort i długość życia, a istotne znaczenie ma właściwy dobór i sposób stosowania dostępnych metod (dieta, tryb życia, opieka, leki, leczenie zabiegowe, rehabilitacja, sprzęt pomocniczy).
KM lekarz internista
