Pojęcie interakcji określane jest jako wzajemne oddziaływanie jednocześnie dwóch lub więcej substancji, w wyniku którego następują zmiany ich indywidualnych właściwości. W przypadku interakcji lek - żywność możemy zauważyć zwiększenie bądź zmniejszenie efektu terapeutycznego leku, a czasem nawet jego brak. Nieodpowiednie połączenie leku z żywnością może spowodować także wystąpienie wielu działań niepożądanych.
Warto zatem pamiętać o kilku zasadach
Prawidłowe działanie niektórych leków zależy od czasu ich przyjęcia w stosunku do posiłku.
Leki stosowane w niedoczynności tarczycy (Lewotyroksyna) należy przyjmować na czczo, co najmniej pół godziny przed posiłkiem. Pamiętać należy także o tym, by nie łączyć Lewotyroksyny z preparatami żelaza i magnezu, gdyż tworzą się wtedy stabilne kompleksy, co powoduje zmniejszenie działania przyjmowanych hormonów tarczycy.
Na czczo, pół godziny przed śniadaniem zaleca się także przyjmowanie inhibitorów pompy protonowej (Omeprazol, Pantoprazol), które zmniejszają wydzielanie kwasu solnego w żołądku.
Osoby zażywające bifosfoniany (Kwas alendronowy) – leki stosowane w leczeniu chorób kości, np. w osteoporozie, w ciągu 2 godzin przed ich przyjęciem oraz 2 godziny po ich zażyciu nie powinny spożywać pokarmów, zwłaszcza bogatych w wapń, takich jak mleko i produkty mleczne. Należy również powstrzymać się na ten czas od spożywania witamin z mikroelementami oraz leków zobojętniających sok żołądkowy, które zawierają żelazo, magnez, aluminium i wapń. Leki te zwykle przyjmujemy raz na siedem dni - najlepiej wybrać jeden stały dzień tygodnia, w którym rano, na czczo, zażywamy preparat. Należy dzień wcześniej wieczorem przygotować szklankę przegotowanej zwykłej wody i nią rano popić tabletkę, po wstaniu z łóżka. Po zażyciu leku przez 30 minut trzeba stać lub siedzieć, tak aby nie doszło do zatrzymania leku w przełyku. Istnieje również preparat, który przyjmujemy raz na miesiąc, doustnie, lub raz na 3 miesiące, dożylnie.
W niektórych chorobach takich jak cukrzyca typu 2 i refluks żołądkowo-przełykowy zalecony odstęp między przyjęciem leku, a posiłkiem wynika głównie ze specyficznych mechanizmów działania przyjmowanych leków. Niektóre doustne leki hipoglikemizujące (przeciwcukrzycowe) należy zażywać około 15 do 30 minut przed posiłkiem, wcześniejsze zażycie grozi wystąpieniem hipoglikemii, natomiast zażycie mniej niż 15 minut przed posiłkiem lub w jego trakcie spowoduje przejściową hiperglikemię.
Z kolei zażywanie leków prokinetycznych (Metoklopramid, Cisapryd), czyli leków przyspieszających opróżnianie żołądka i pasaż jelitowy, niezgodnie z zaleceniami, może nie zapobiec wystąpieniu objawów takich jak zgaga czy uczucie pełności. Leki te należy przyjmować 15-30 minut przed posiłkiem.
Leki, które należy zażywać w odstępie od posiłków (w szczególności mlecznych), na 1,5 godziny przed lub 2 godziny po posiłku, to antybiotyki tetracykliny (np.Doksycyklina), makrolidy (np.Azytromycyna), chinolony (np.Cyprofloksacyna) oraz Bisacodyl.
Z drugiej strony są leki np. niesteroidowe leki przeciwzapalne ( Aspiryna, Diklofenak, Ibuprofen, Naproksen), które nie powinny być przyjmowane na pusty żołądek, ponieważ zwiększa to ryzyko podrażnienia błony śluzowej żołądka. Należy zawsze je zażywać w trakcie lub zaraz po posiłku z dużą ilością płynu.
Sposób zażywania leków doustnych
Leki popijamy szklanką przegotowanej, chłodnej wody. Unikamy popijania sokami owocowymi, szczególnie grejpfrutowym, herbatą, kawą, colą oraz mlekiem i jego przetworami.
Szczególnie niebezpieczne są interakcje leków z sokiem grejpfrutowym. Dotyczy to leków takich jak:
Lowastatyna, Simwastatyna (stosowanych u osób z podwyższonym poziomem cholesterolu), ryzyko wystąpienia miopatii (osłabienie mięśni) lub nawet rabdomiolizy (uszkodzenie mięśni) i ciężkiej niewydolności nerek,
Astemizol ( lek przeciwhistaminowy), mogą wystąpić groźne dla życia zaburzenia rytmu serca,
Amlodypina, Nifedypina Verapamil, Felodypina (blokery kanału wapniowego, stosowane w nadciśnieniu), możliwość znacznego obniżenia ciśnienia krwi i bólów głowy,
Cyklosporyna (lek immunosupresyjny), narażenie na znaczny wzrost ciśnienia wraz z napadem drgawek,
Diazepam, Midazolam (leki uspokajające),
Cisapryd (lek stosowany w chorobie refluksowo-przełykowej).
Aby uniknąć powyższych interakcji nie należy pić soku grejpfrutowego ani jeść grejpfrutów co najmniej 4 godziny przed i 4 godziny po przyjęciu leku. Należy tez pamiętać, że soki z niektórych pomarańczy mogą wywołać podobne działanie jak sok grejpfrutowy. Nawet niewielkie spożycie soku grejpfrutowego ( pół szklanki) może spowodować interakcje z lekiem.
Składniki żywności
Białko, tłuszcze, błonnik, witaminy, kofeina, flawonoidy, tyramina i inne, mogą wpływać na nasilenie lub ograniczenie wchłaniania leku, jego metabolizm i wydalanie z organizmu. Czasami dochodzi także do synergistycznego działania leku i składników żywności, w związku z czym siła działania leku może ulec zwielokrotnieniu lub odwrotnie, połączenie pewnego rodzaju pożywienia z lekiem zmniejsza jego siłę działania, a nawet całkowicie ją znosi. Interakcje leków ze składnikami żywności zachodzą najczęściej na etapie wchłaniania. Ma to miejsce wtedy, gdy lek spożywany jest podczas posiłku, tuż przed posiłkiem lub w ciągu kilkudziesięciu minut od jego spożycia.
Produkty zawierające duże ilości błonnika, np. płatki owsiane, chleb razowy czy otręby, wchodzą w interakcje z preparatami naparstnicy (Bemecor, Digoxin) stosowanymi w leczeniu niewydolności krążenia i zaburzeniach rytmu serca oraz z lekami stosowanymi w leczeniu zespołów depresyjnych (Amitriptylina, Imipramina). W przypadku pierwszej grupy leków interakcja ta może prowadzić do zaostrzenia niewydolności krążenia lub wystąpienia powikłań zatorowych, w przypadku drugiej grupy zniesione zostaje działanie przeciwdepresyjne i przeciwlękowe i choroba może ulec zaostrzeniu.
Równie niebezpieczna może być interakcja leku przeciwpadaczkowego Fenytoiny z takimi składnikami pożywienia jak kazeiniany, karagen, skrobia kukurydziana, czy tez olej kokosowy. Zawarte w nich związki wielkocząsteczkowe tworzą z tym lekiem trudno wchłaniające się kompleksy, co powoduje zmniejszenie o około 50% stężenia Fenytoiny we krwi.
Innym przykładem interakcji, w trakcie której dochodzi do zmniejszenia wchłaniania leku, jest zażywanie preparatów żelaza( Hemofer, Ascofer) tuż przed lub po wypiciu kawy lub herbaty. Szczególnie silne zahamowanie wchłaniania żelaza zachodzi po wypiciu herbaty, ponieważ zawarte w niej taniny tworzą z żelazem bardzo trudno wchłaniające się związki chemiczne. Nawyk popijania leków herbatą w przypadku leczenia niedokrwistości preparatami żelaza może być więc przyczyną braku efektów terapeutycznych i przez to narazić pacjenta na wykonywanie dodatkowych badań diagnostycznych oraz wydłużyć cały proces leczenia.
Zaburzenia wchłaniania leków przez składniki pokarmowe nie ograniczają się do zmniejszenia ich wchłaniania, lecz w wielu przypadkach wywołują odwrotny efekt – szybsze i zwiększone ich wchłanianie. Tłuszcze zawarte w posiłkach nasilają i przyspieszają wchłanianie takich leków jak: gryzeofulwina – leku przeciwgrzybicznego, niektórych leków stosowanych w leczeniu infekcji pasożytniczych (Albendazol, Mebendazol), leków przeciwdepresyjnych (Amitriptylina, Imipramina), leków stosowanych w chorobach układu krążenia z grupy β-blokerów: Atenolol, Propranolol, Metoprolol. Bardzo niebezpieczne interakcje zachodzą pomiędzy tłuszczami a niektórymi preparatami teofiliny (Euphyllina,Theophyllina). Wzrost stężenia tych leków we krwi może być przyczyną tachykardii, zaburzeń rytmu serca, hipotonii, bólów głowy oraz zaburzeń snu. Na równie niebezpieczne konsekwencje wzrostu stężenia leków antydepresyjnych we krwi są narażeni pacjenci zażywający amitriptylinę lub imipraminę tuż przed, w czasie lub zaraz po spożyciu posiłków bogatych w tłuszcze. Mogą wystąpić u nich zaburzenia świadomości, napady drgawek, zaburzenia snu oraz spadek ciśnienia tętniczego krwi. Nieświadomość możliwości występowania interakcji pomiędzy lekami a posiłkami bogato tłuszczowymi może spowodować wiele groźnych objawów, takich jak zwolnienie czynności serca, zaburzenia czynności przewodzenia serca, niedociśnienie tętnicze oraz niewydolność serca u chorych leczonych beta-blokerami. Jest to szeroka grupa leków bardzo często stosowanych w wielu chorobach układu krążenia: chorobie niedokrwiennej serca, nadciśnieniu tętniczym, zaburzeniach rytmu serca.
Jednoczesne przyjmowanie niektórych leków wraz z produktami zawierającymi tyraminę może być także groźne dla zdrowia i życia pacjenta.
Tyramina jest to naturalnie występująca w żywności amina, która powstaje w wyniku rozkładu białek w długo przechowywanej lub fermentującej żywności. Tyramina znajduje się w dojrzewających serach, niektórych winach, produktach mięsnych i owocach. Jest ona metabolizowana przez enzym zwany monoaminooksydazą (MAO). Podczas stosowania leków, które hamują aktywność tego enzymu, nie może on metabolizować tyraminy. W związku z tym poziom tej aminy we krwi wzrasta. Gdy poziom tyraminy we krwi jest wysoki, następuje wzmożone uwalnianie noradrenaliny w organizmie,a jej nadmiar może prowadzić do: gwałtownego wzrostu ciśnienia krwi, uczucia kołatania serca, bólów głowy, mdłości, wymiotów a nawet przełomu nadciśnieniowego (groźnego w skutkach wysokiego ciśnienia krwi).
Leki, które wchodzą w interakcje z tyraminą, to:
Leki przeciwdepresyjne: Moklobemid,
Leki stosowane w leczeniu choroby Parkinsona: Selegilina
Leki przeciwbakteryjne: Furazolidon,
Leki przeciwgruźlicze: Izoniazyd, Rifamazid,
Aby uniknąć interakcji powyżej wymienionych leków z tyraminą należy unikać spożycia produktów o wysokiej jej zawartości. Należą do nich: sery dojrzewające, jogurty, kwaśna śmietana, wątróbki przechowywane kilka dni, salami, pepperoni, produkty wędzone, ryby marynowane i wędzone, pasta z krewetek, dziczyzna, kawior, anchois, kostki rosołowe, bób, pomidory i przetwory (keczup), sos chili, kiszona kapusta, przejrzałe banany, awokado, figi, rodzynki, maliny, wina, likiery,szampan, bezalkoholowe wina i piwa, czekolada, kawa.
Alkohol i napoje zawierające kofeinę nasilają występowanie działań niepożądanych bardzo wielu leków, należy więc bezwzględnie unikać łączenia jakiegokolwiek alkoholu, kawy czy herbaty z zażywanymi lekami. Szczególnie niebezpieczne jest połączenie alkoholu z ketokonazolem - lekiem przeciwgrzybiczym, metronidazolem oraz niektórymi antybiotykami z grupy cefalosporyn. Alkohol zwiększa ryzyko wystąpienia choroby wrzodowej, a zwłaszcza krwawień z przewodu pokarmowego przy jednoczesnym stosowaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych, zwiększa ryzyko działania hepatotoksycznego (uszkodzenia wątroby) przy równoczesnym stosowaniu m. in. paracetamolu, statyn czy preparatów z wit.A, nasila depresyjne działanie leków z grupy barbituranów czy benzodiazepin na ośrodkowy układ nerwowy, powodując senność, zaburzenia koncentracji, a w przypadku przedawkowania niebezpieczną dla życia depresję oddechową.
U pacjentów stosujących leki przeciwzakrzepowe takie jak: Warfaryna, Acenokumarol, należy unikać spożywania dużej ilości produktów bogatych w wit. K (seler, brukselka, brokuły, kapusta, sałata), a także preparatów z wyciągiem z miłorzębu japońskiego, z kwasami omega-3, koenzymem Q10, wit. E, szałwią, dziurawcem czy żeń-szeniem.
Zażywając leki najważniejsze jest stosowanie się do zaleceń lekarza aby uzyskać maksymalną korzyść z terapii przy minimum ryzyka. Zmiany w działaniu leku wywołane interakcjami z żywnością czy alkoholem są znaczące dla efektywnej i bezpiecznej terapii, a tym samym dla zdrowia i życia pacjenta. Wiedza na ten temat powinna uświadomić i pomóc w zapobieganiu ewentualnym niebezpiecznym skutkom takich interakcji.
W razie jakichkolwiek niejasności czy obaw dotyczących zażywania leków, sposobu ich dawkowania, czy łączenia z żywnością, należy zwrócić się do lekarza lub farmaceuty, którzy posiadając fachową wiedzę na ten temat, odpowiedzą na wszystkie pytania i pomogą zapewnić maksymalne bezpieczeństwo podczas zażywania przepisanych leków.
mgr. farmacji Magdalena Twardowska
